Αμαρτία και προπατορικό αμάρτημα

Η εργασία του φιλολόγου κ. Ηρακλή Ψάλτη σχετικά με τα θέματα της αμαρτίας και της λύτρωσης στο έργο του Γ. Βιζυηνού, από την άποψη της Ορθόδοξης Θεολογίας συνεχίζεται με την οριοθέτηση της έννοιας του προπατορικού αμαρτήματος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.  Η ΑΜΑΡΤΙΑ

Η αμαρτία αποτελεί θεμελιώδη έννοια της θεολογικής σκέψης και αναζήτησης, αφού συνδέεται άρρηκτα με την  ανθρωπολογία, την κοσμολογία, τη Χριστολογία και τη σωτηριολογία. Απασχόλησε συστηματικά τους Πατέρες και τους Εκκλησιαστικούς συγγραφείς  από τους πρώτους αιώνες της σύστασής της Εκκλησίας μέχρι και την εποχή μας. Οι προσεγγίσεις που έγιναν δεν οδήγησαν πάντα σε ομοφωνία απόψεων, επειδή το ζήτημα είναι πολυεπίπεδο και δυσπροσπέλαστο.

Η ετυμολογική «επίσκεψη» των ονομάτων, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί και σήμερα «σοφία πρώτη», σύμφωνα με τον κυνικό φιλόσοφο Αντισθένη (445-360 π. Χ)[6], μπορεί να μας δώσει αρχικά μια στερεότερη βάση προσέγγισης. Οι κρίσιμοι όροι οι οποίοι θα μας απασχολήσουν είναι: δημιουργία, αμαρτία, κακό, διάβολος/σατανάς, προπατορικό αμάρτημα, κόλαση και παράδεισος. Δημιουργία είναι η διαδικασία κατασκευής ενός πράγματος ή υλοποίησης μιας ιδέας ή ενός σχεδίου, η εξάσκηση της τέχνης του δημιουργού και θεολογικά η κτίση του κόσμου, του σύμπαντος, το σύνολο των δημιουργημάτων του Θεού[7] (ετυμ.: δημιουργός < δήμος + έργον = αυτός που δουλεύει για το δήμο σε εργασίες κοινής ωφέλειας[8], αυτός που παράγει έργο ωφέλιμο στον δήμο, στον λαό[9]. Αμαρτία είναι σκέψη, πράξη ή ενέργεια που θεωρείται παράβαση του θείου και του ηθικού νόμου, όπως αυτός παρουσιάζεται στη θρησκεία[10].

Το ουσιαστικό αυτό προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα της αρχαίας ελληνικής ἁμαρτάνω, του οποίου η σημασία είναι αποτυγχάνω τού σκοπού, αστοχώ, χάνω κάτι, πλανώμαι σε κάτι, υποπίπτω σε παράπτωμα (ετυμ.: ἁμαρτάνω < (πιθανόν) εκ του α στερητικό + μείρομαι= γίνομαι αμέτοχος)[11]. Κακό είναι το στοιχείο που αντιβαίνει στους ηθικούς νόμους, ή που προκαλεί συμφορές, (μεταφυσικά) το πνεύμα/ οι δυνάμεις του κακού[12] (ετυμ.: κακόν< ίσως είναι συγγενικό του κακκάω = κάνω τα κακά μου, αποπατώ[13]). Διάβολος/σατανάς είναι το πνεύμα του κακού ή η προσωποποιημένη δύναμη των πονηρών πνευμάτων, που απομακρύνουν τον άνθρωπο από το δρόμο του Θεού[14] (ετυμ.: διάβολος < διά + βάλλω = ρίπτω πέραν, διέρχομαι, (μτφ) εμβάλλω έριδα, προκαλώ διάσταση, καθιστώ κάποιον ύποπτο,  συκοφαντώ)[15]/ ετυμ.: σατανάς< (εβραϊκά) σατάν/satan =  εναντιούμενος αντίπαλος[16], αντίδικος, ο ενάντιος[17]).

Το επίθετο Προπατορικός προέρχεται από το ουσιαστικό προπάτορας (ετυμ.: προπάτορας < προ + πάτωρ/πατήρ) και σημαίνει γενάρχης, άρα προπατορικός είναι ο σχετιζόμενος με τους προπάτορες. Προπατορικό αμάρτημα είναι αυτό της παρακοής, που κατά την Παλαιά Διαθήκη, διέπραξαν οι πρωτόπλαστοι απέναντι στον Θεό και το οποίο στάθηκε η αιτία για διακοπή της επικοινωνίας με τον Θεό και την αποπομπή τους από τον Παράδεισο[18].  Η λέξη κόλαση προέρχεται από το ρήμα κολάζω (ετυμ.: κολάζω < κόλος = βραχύς, κολοβός· αρχικά σήμαινε κολοβώνω, ακρωτηριάζω, αποκόπτω τα άκρα) που σημαίνει βάζω σε πειρασμό, περιορίζω, επιτιμώ[19], τιμωρώ, άρα το παράγωγο ουσιαστικό του σημαίνει την κατάσταση ή και τον χώρο στον οποίο καταλήγουν οι ψυχές των αμαρτωλών μετά τον θάνατό τους, την τιμωρία. Η λέξη Παράδεισος έχει ρίζα περσική (ετυμ.: παράδεισος < pardez), που σημαίνει κήπος, είναι και ο κήπος στον οποίο ο Θεός εγκατέστησε του πρωτόπλαστους Αδάμ και Εύα[20].

Θεολογικά η «κατηγοριοποίηση» των αμαρτιών είναι ένα ζήτημα εξαιρετικά σύνθετο. Ιδιαίτερα o ακριβής προσδιορισμός της οριοθετικής γραμμής του θανάσιμου αμαρτήματος, αφού αυτό είναι τόσο σοβαρό που συχνά αποκόπτει τον άνθρωπο από την Χάρη[21]. Κατ΄αρχάς ο ίδιος ο Ιησούς, σύμφωνα με τους Ευαγγελιστές Μάρκο και Λουκά, ορίζει ότι υπάρχει μια αμαρτία η οποία δεν συγχωρείται εις το διηνεκές και αυτή είναι η βλασφημία του Αγίου Πνεύματος[22].  Ο Απόστολος Παύλος (5/15-66/68 μ. Χ.) απαριθμεί δέκα επτά (17) πράξεις, οι οποίες απομακρύνουν τον αμαρτωλό  από τη βασιλεία του Θεού (Γαλ. 5, 19-22)[23], ο Ιάκωβος ο αδελφόθεος (1ος μ. Χ) δίνει έμφαση στην φιλαργυρία, την κατάκριση, την ασπλαχνία και την φιληδονία[24], ενώ η επιγραμματική διατύπωση του Αποστόλου Πέτρου (1ος αιώνας μ. Χ.) επισημαίνει ότι η σοβαρότητα μιας αμαρτίας εξαρτάται όχι τόσο από ποια είναι αυτή, αλλά από το πόσο έχει  κυριεύσει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου[25] (Β΄ Πέτρ. 2. 19)[26].

Πηγή : pemptousia.gr